Planlamış eskitme ve A vatandaşlık

İki gün önce ilk defa bir yazımı açan bir hukukçu, Tanol Türkoğlu'nun bir yazısının da ilgisini çektiğini ve bu sitenin değişik konuları işlediğini gördüğünü ve bundan sonra Bilgi Çağı'nı takip etmek istediğini söyledi bana. Bilgi, hâlâ gerektiği için seçilerek alınan bir kaç üründen biri mi? Ne zaman, gereksinimlerimizden uzaklaşarak, kendisine satılan her şeyi almak isteyen, devamlı çöp üreten toplumlar haline nasıl gelmişiz? Bir bakalım mı?

Çevre ve sınırlı kaynakların daha bilincinde olunmayan, geçen yüzyılın yirmili yıllarında Amerika'da başlamış bugün Batı Avrupa ülkelerindeki tüketici toplum modeli. Toplu üretim ve otomasyon, fiyatların düşmesine neden olmuş ve başta, satılan ürünlerin sağlamlığı ve uzun ömürlü olmaları kalite kriterleri olarak görülmüş. Planned obsolescence kelimeleri otuzlu yıllarda ilk defa duyulmuş. 

Planned obsolescence: planlı eskitme, günümüze kadar devam eden, tüketimi artırmak için bir ürünün ömrünün kısa olacak şekilde tasarlandığı bir üretim stratejisi. Bir ürünün görünüşünün bozulması veya bir yazıcının belirli bir sayfa sayısından sonra çalışmayacak şekilde programlanması .... planlı eskitme. Çöpün nereye gideceğini düşünen de pek çıkmamış o zamanlar.

Thomas Edison tarafından ampulün 1500 saat ömürlü olarak piyasaya sürülmesinden sonra 2500 saate kadar çıkması ve daha sonra yaratma yerine, eskitmeyle görevlendirilen mühendisler tarafından zamanla 1000 saate düşmesi, endüstri tarihinde planned obsolescence konusunda açılan ilk dava olarak görülüyor. Internet çağının en tanınmış örneği de Neistat Brothers tarafından başlatılan, sonra dava konusu olan bir iPod kampanyasıymış.

Ellili yılların sonlarında, tasarımcı Brook Stevens ekonominin büyümesi için tüketicileri gereksiz, gerekli herşeyin yenisini alması için etkileyebilmenin önemini vurgulamış. Psikolojik Eskitme gibi bir şey ... Hemen hemen aynı zamanlarda da tüketiciler dernekleri, tüketicilerin haklarını korumak için girişimlerde bulunmaya başlamışlar ve yirmi yıllık bir savaştan sonra bizim bugün garanti olarak bildiğimiz tüketici hakkını elde edebilmişler.

Etik beklentiler, doğal kaynakların ve enerjinin sınırlı olması ve sürdürülebilirlik kavramları, uzun bir süre, sadece ekonominin büyümesini amaçlayan tüketici toplumları düşünmeye, yeni yollar aramaya zorluyor. Elektronik çöpü Afrika ülkelerine göndermek de o kadar kolay değil.

Bin dokuz yüz ellili yıllarda Amerika'da başlayıp bütün gelişmiş ülkelere yerleşen, çöp yaratma ekonomisi olarak da adlandırılan bu 'moda ve imaj' ağırlıklı yaşam şekli son otuz yılda hızlı ve sürekli gelişen çevre bilinciyle bir geçiş sürecinde. Çevre bilinçli olmak da bir imaj, bir statü sembolü artık…

Bilgiye ulaşımın kolaylaşması, internetli bilgi çağının duyarlı, sorgulayan tüketicisi çevreye ve doğal kaynaklara saygılı, genç, dinamik şirket stratejilerinden etkileniyor. Bu da şirketler için bir moda ve imaj baskısı ... Demek ki tersi de varmış. Tüketicilerin gücü ...

Bir de küçük örneklerle benim güzel köyüme bakalım mı? Serbest pazarda tüketici ... Karpuz alırken 'iyi çıkmazsa, geri getiririm' diyenler var. Tüketici olarak haklarımızı aramayı biliyor muyuz yani? Bizde on beş saat elektrik kesildiği de olur. Bana bir Telekom görevlisi bir zamanlar 'insanlar duyarsız, telefonları kesilince bakın bizi nasıl ararlar, ama elektrikleri kesilsin, kaç kişi arar?' demişti. Doğru mu bu? 

Merak etmiştim, yine saatlerce elektrik kesikken başkalarına sormuştum. 'Sende yok', 'bizim köyde de yok', 'bende de yok', 'biraz geldi', 'biraz gitti' diyen diyene ... İnsanların kader arkadaşlıklarının başladığı bir zaman olmalı elektrik kesintileri, nedenini bilen az, bilmek isteyen de hiç yok gibi. Neden olumsuz şeylerle karşılaşanların bazıları bunu birbirine anlatmakla yetiniyor? Aynı kötü şeyleri yaşamış insan guruplarına faydalı bir şekilde uygulanan gurup tedavileri gibi, karşısındakine anlatarak iyileşmek, gerçekten etkili bir tedavi yöntemi. Ama .... kim hasta?

Bir de 'geri' diyorlar ya bizim bu güzel yerimize, ondan gelişmiyormuşuz! Doğu Akdeniz'de bir zamanlar turizmin gelişmesi konusunda bir toplantıya katılmıştım, herkes çözüm bu virajlardan kurtulmak, yani yeni yol diyordu. Alp dağlarındaki virajlı köylerde turizm nasıl gelişmiş? Dünyanın her tarafından geliyorlar turistler. Bizde de var yeni bir yol şimdi. Artık eski virajlı yolun heyecan veren doğa manzarasına katlanmak zorunda kalmadan, daha çabuk ulaşılıyor bu cennet yerimize. El lambasıyla kırk derece sıcaklıkta tatil hastalar ve yaşlılar için düşündüren bir ortam. 'Eskiden üç gün gelmezdi, bu yine iyi' diyenler var. Romalılar bu bölgede yaşarken hiç elektrik yokmuş. Gelecek için bir ümit mi olsun bu? 

Telefon şirketimiz daha önceki şikâyetlerimizi dikkate alarak elektrik şirketimizin elektriğinden bağımsız bir tesis kurdu. Yeni bir çağa getirdi bizi. Avrupa ve Amerika'da devamlı gündemde olan yenilenebilir enerjiyle çalışıyor artık telefonumuz. Bu nasıl açıklandı? Telekom özelleştirilmiş, onun için daha ilgiliymiş. Avrupa'daki özelleştirilmelerden sonra tüketiciler 'fiyatlar düştü, ama kalite de düştü' diye yakınıyor. 

Bodrum'da bir zaman yaz ortasında sık sık otel değiştirdikten sonra, Yalıçiftlik'teki bir tatil köyü bambaşka bir dünyaya gelmişim hissini vermişti bana. Bunu anlatınca onun da açıklaması vardı hemen. 'İsviçreli bir şirket tarafından yönetiliyor' demişlerdi. Yöneticileri yabancıymış yani. Çok geniş bir alana yerleştirilmiş olan bu otelde personel olarak bir tek yabancıya rastlamadım. Bu kadar üst düzey yabancı turist de hiç başka bir otelde yoktu. 

Ne anladık, bu ne oldu? Özel şirketler daha iyi çalışıyor dedik. Kendi kendimize 'geri' dedik. Yöneticiler yabancı olunca da bakım daha iyiymiş. Çözdük mü konuyu böyle şimdi?

Peki biz neredeyiz? Olumsuzlukları ne zaman kendimiz çözmek için bir girişimde bulunuyoruz? Tüketici olmadan önce vatandaş mı olmamız gerekiyor öne geçmek için? Haklarımızı ve sorumluluklarımızı bilmek mi bilinçli bir tüketici yapıyor bizi? 

Bir müşteri ve bir şirket yöneticisi, iki vatandaş olarak karşı karşıya geldiklerinde aralarındaki ortak noktalar daha mı fazla? Jandarmada, bir adliye sarayında, bir telefon şirketinde, bir mühendislik bürosunda vatandaş vatandaş karşılaşması ... Verimli bir ortaklık ... Bir bakın.

Norveç'teki olaylardan sonra Norveç'liler güvenli bir toplum için daha fazla demokrasi, daha fazla açık toplum gerektiği inancında. Bazı Alman politikacılar da internette bir alarm düğmesinin olması gerektiği düşüncesinde. Planlı eskitme ... Internetin sınırlanmasına karşı çıkanlar için internet temel haklardan, söz ve düşünce hakkını gazeteci ve yazarlardan oluşan küçük guruplardan büyük guruplara taşıyor. Demokrasi ...

Bilgi, reklamı yapılmasa da, kredi kartı olmadan da, hala eski moda harflerle yazılsa da almaya çalıştığımız, gerek duyduğumuz, eskimeyen, uzun ömürlü bir ürün. Mental açılım ...

Dışardan izlemediğimiz, kendimizi de içinde gördüğümüz inovatif bir toplum bir rüya mı? Özgür, aktif vatandaşlar .... etkili bir değişim ...  

Aktif vatandaş olmak ... A-Vatandaşlık ...

Gerisi gelmez mi?

Esen Miessen / Aphrodisias- Tisanwww.bilgicagi.com

Kaynak : haber7.com