Çağımızın Aydın Güneşleri-1 Nasreddiun Tusi

Nasirüddin Tusi (tam adıyla Ebu Cafer Muhammed bin Muhammed bin Hasan Tusi), 1201 yılında Horasan'da doğmuş, İslam dünyasının en önemli bilim insanlarından biridir. Matematik, astronomi, felsefe, etik, mantık, tıp, kimya ve coğrafya gibi çok çeşitli alanlarda çalışmış olan Tusi, özellikle İslam Rönesans'ı olarak bilinen dönemde bilim ve düşünce dünyasında iz bırakan büyük bir alimdir.

Hayatı ve Eğitimi

Nasirüddin Tusi, genç yaşlarda bilim ve felsefeye ilgi duymaya başladı. Horasan bölgesinde aldığı temel eğitimin ardından, dönemin önemli İslam merkezlerinde eğitimini sürdürdü. Özellikle Nişabur, Bağdat ve Mezopotamya bölgelerinde dönemin tanınmış alimleriyle çalıştı. Tusi, hem Arapça hem de Farsça dillerinde yazdı ve çalışmalarını İslam coğrafyasının dört bir yanına yaymayı başardı. Bu çok yönlü eğitimi sayesinde felsefe, mantık ve astronomi gibi çeşitli alanlarda uzmanlaştı.

Bilimsel Çalışmaları

Nasirüddin Tusi'nin bilimsel katkıları özellikle matematik ve astronomi alanlarında dikkat çekicidir. Çalışmaları sayesinde hem Doğu'da hem de Batı'da büyük bir etki yarattı. İşte en önemli katkıları:

1. Matematik

Tusi, matematiğin gelişiminde önemli bir rol oynadı ve trigonometriyi bağımsız bir bilim dalı olarak ilk kez sistematik hale getirdi. Tusi, trigonometriye dair yazdığı eserinde sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjant kavramlarını açıkladı ve trigonometri teoremlerini geliştirdi. Onun bu çalışmaları, özellikle Avrupa Rönesansı'na kaynak oluşturdu.

2. Astronomi

Tusi, Maragheh Gözlemevi'ni kurarak İslam dünyasında astronomi araştırmalarını ilerletti. 13. yüzyılda kurulan bu gözlemevi, dünyanın en ileri astronomi merkezlerinden biriydi. Tusi burada Tusi Çifti adı verilen ve gezegenlerin hareketlerini açıklamada kullanılan bir mekanizma geliştirdi. Bu model, Kopernik'in geliştirdiği heliosentrik (Güneş merkezli) teorinin temel taşlarından biri olarak kabul edilir. Tusi’nin astronomik gözlemleri ve teorileri, Batı’daki astronomların dikkatini çekmiş ve Avrupa bilim dünyasını etkilemiştir.

3. Etik ve Felsefe

Tusi, etik üzerine önemli çalışmalar yapmış ve Ahlak-ı Nasıri adlı eserinde ahlak, birey ve toplum ilişkisini ele almıştır. Bu eser, İslam dünyasında etik alanında önemli bir kaynak kabul edilir. Tusi, bireylerin ahlakî sorumlulukları ve toplumun düzeni arasındaki dengeyi irdelemiş, ideal insanın özelliklerini tartışmıştır. Felsefede ise Aristoteles ve İbn Sina’nın etkisinde kalmış, metafizik konularına da eğilmiştir.

4. Mantık ve Bilim Felsefesi

Tusi, Aristoteles'in mantık kuramlarını geliştirmiş ve İslam dünyasında mantık alanında önemli bir katkı yapmıştır. Mantık üzerine yazdığı eserler, İslam medreselerinde asırlar boyunca okutulmuştur. Ayrıca, bilim felsefesi alanında, bilimsel yöntem ve gözlem üzerine önemli görüşler ortaya koymuş ve bilginin nasıl doğrulanabileceği konusunu tartışmıştır.

Maragheh Gözlemevi ve İslam Dünyasındaki Etkisi

1259 yılında İlhanlı hükümdarı Hülagü Han tarafından desteklenen Tusi, Maragheh şehrinde büyük bir gözlemevi kurdu. Bu gözlemevi, hem İslam dünyasında hem de Avrupa’da örnek alınan bir bilim merkezi haline geldi. Maragheh Gözlemevi’nde dönemin en gelişmiş astronomi araçlarıyla yıldızları ve gezegenleri inceleyen Tusi, çok sayıda astronom yetiştirdi ve yazdığı eserler Avrupa’ya ulaşarak Kopernik gibi Batılı astronomları etkiledi.

Önemli Eserleri

Tusi’nin geniş kapsamlı bilgi birikimiyle yazdığı birçok eseri vardır. Bu eserler yüzyıllar boyunca İslam dünyasında bilim ve felsefe eğitiminde temel kaynak olarak kullanılmıştır. En önemli eserlerinden bazıları şunlardır:

Ahlak-ı Nasıri: Etik, siyaset ve toplum bilimleri alanında yazılmış bir eserdir. Ahlaki değerler, toplum yapısı ve bireysel sorumluluklar hakkında görüşlerini bu kitapta detaylı bir şekilde ele almıştır.

Zic-i İlhani: Astronomi alanındaki gözlemlerini içeren bir eserdir. Gök cisimlerinin hareketleri hakkında önemli bilgiler sunan bu eser, Maragheh Gözlemevi’nde yapılan gözlemlere dayanmaktadır.

Tezkire fi’l-Hey’e: Astronomi üzerine yazılmış bir başka önemli eserdir. Bu kitapta, gezegen hareketleri ve evrenin yapısı hakkında bilgiler sunulmuştur.

Risale-i Şekil el-Kıta: Trigonometriye dair temel bilgileri içeren ve trigonometrik oranları açıklayan matematik kitabıdır.

Bilim Tarihindeki Önemi ve Mirası

Nasirüddin Tusi, İslam dünyasında bilimsel araştırmaları sistematik hale getiren önemli bir bilim insanı olarak kabul edilir. Özellikle trigonometriyi sistematik bir bilim dalı olarak geliştirmesi ve Maragheh Gözlemevi’nde yaptığı astronomik gözlemler, hem Doğu’da hem Batı’da bilime büyük katkı sağlamıştır. Onun çalışmaları, Rönesans bilim insanları tarafından incelenmiş ve modern bilimsel metodolojinin temelini atmıştır.

Tusi, İslam düşünce tarihinde ahlak, felsefe ve bilim alanında çığır açmış; Orta Çağ İslam dünyasında bilgi üretiminin sembolü haline gelmiştir. Özellikle astronomi ve matematik alanındaki katkıları, günümüzde dahi bilimin gelişiminde önemini koruyan bir miras olarak kabul edilir.